Dit is een artikel van Jan Houblon
De Europese cultuur en haar geschiedenis zijn de ultieme voortbrengselen en restanten van de Faustische mens, die in belangrijke mate door Oswald Spengler, de grote erudiet, tot een duidelijk omschreven cultuurtype werd geconcipieerd. De essentie van de Faustische ziel is zijn hang naar ruimte, expansie en individualiteit. Spengler laat het Faust (het hoofdpersonage uit Goethe’s gelijknamige meesterwerk) zelf zeggen:
“een heerlijk onbestemd verlangen
dreef mij de velden en bossen in
en hete tranen stroomden langs mijn wangen
bij wat ik voelde als een nieuw begin” (1)
Spengler-kenner, socioloog Ricardo Duschesne (2), vat de Faustiaanse persoonlijkheid verder samen als volgt: “In Spenglers begrippenwereld, was deze Faustische geest aanwezig in het zwaarmoedige verlangen naar de oneindigheid bij de Vikingen, hun koloniserende activiteiten over de Noordzee, de Atlantische oceaan en de Zwarte zee. Ze was aanwezig bij de Portugezen en Spanjaarden die volop bezeten waren van de drang naar avonturen over immense afstanden zonder cartografische gegevens, op zoek naar al wat onbekend en gevaarvol was. Diezelfde geest was terug te vinden ten tijde van de emigratie naar Amerika en het onthulde de passie voor snelle verandering, de verovering van de ruimte, de exploratie van de beide polen, de beklimming van haast onmogelijk te beklimmen bergpieken. Drama’s van deze oncontroleerbare verlangens naar vrijheid, eenzelvigheid en immense zelfstandigheid. Al deze drama’s, noteert Spengler, zijn Faustisch en enkel Faustisch. Geen enkele andere cultuur, ook niet de Chinese, vertoonden deze kenmerken.”
Uiteraard was ook de Faustische cultuur, net als alle humane culturen, drager van oorlog, wreedheid, machtsmisbruik en hebzucht. Kortom, van alle menselijke tekort. Echter zijn de positieve verwezenlijkingen van de Europees/Westerse kunsten en wetenschappen zondermeer verpletterend. Zij veranderden in vele opzichten het aanzien van de ganse wereld. ( en wie daar nog niet van overtuigd is, die leze vooral Charles Murray’s magistrale werk ‘Human Accomplishment’ (3).
Dit is de culturele erfenis die ik persoonlijk onderschrijf en waardeer. Het woord is gevallen, want wat valt er eigenlijk te erven? Roger Scruton (4) vat het beknot samen: “ Wij moeten de cultuur zien zoals Schiller en de andere Verlichtingsdenkers haar zagen: als de bewaarplaats van emotionele kennis, waardoor we het leven als doel op zichzelf kunnen leren begrijpen. Cultuur erft van de religie de kennis van het hart, waarvan symphatie de essentie vormt. En zelfs als de religie die haar aanvankelijk voortbracht en niet meer is, kan die kennis worden doorgegeven en uitgebreid. Ja, in die omstandigheden is het des te belangrijker dat de cultuur wordt doorgegeven, omdat ze de enige overdraagbare getuigenis vormt van het hoger leven van de mens”
Sid Lukkassen verwoordt in zijn boek ‘Avondland en Identiteit’(5) overigens ook de noodzaak van een goed gewortelde cultuur: “Hoge cultuur is levensbevestigend: het erkent dat mensen van nature verschillende talenten meekrijgen, het motiveert en het inspireert tot de vervolmaking van die talenten. Als we er naar streven om beter te worden dan we zijn, dan wordt alles om ons heen dat ook. Hoge cultuur drukt de innerlijke harmonie van een beschaving uit en zet aan tot een leven dat meer menselijk is in de volle zin des woords”
Echter komt mijn en uw cultuur, waaruit wij dus voor een belangrijk deel ook onze identiteit putten, onder druk te staan. Friedrich Nietzsche (6) waarschuwde hier voor: “Wat ik vertel is de geschiedenis van de volgende twee eeuwen. Ik beschrijf wat komt, wat niet meer anders komen kan: de opkomst van het nihilisme. Die geschiedenis kan nu al verteld worden: want de noodzakelijkheid zelf is hier aan het werk. Deze toekomst spreekt al uit honderd tekenen, dit noodlot kondigt zich overal aan; voor deze muziek van de toekomst zijn alle oren reeds gespitst. Onze hele Europese cultuur koerst al sinds lange tijd met een martelende spanning die per decennium groeit af op zoiets als een catastrofe: onrust, geweld, in razende vaart: als een stroom die naar zijn eindpunt wil, die zich niet meer bezint, die bang is om zich te bezinnen.”
Het ‘nihilisme’ in Nietzscheaanse zin is meerduidig en ik ga daar in dit bestek niet dieper op in omdat dit op zich ook al een discussiepunt is onder Nietzsche-exegeten. Ik denk echter wel dat Nietzsche hier niet alleen doelde op het verdwijnen van de religie, ‘de dood van God’, maar dat hij vooral ook wees op een onvermijdelijke ‘paradigmashift’ in de intellectuele bovenbouw. Een verschuiving in de wereldbeschouwing die vernietigende gevolgen zal hebben voor de cultuur en , hier nauw mee verbonden, de gemeenschappelijke moraal. De ‘denkende’, zeg ook maar ‘Verlichte’ mens, is namelijk op een dood punt van de rationaliteit gestoten.
Ik verklaar mij nader via Roger Scruton (7) die als voorbeeld van het post-moderne denken, Michel Foucault’s filosofie op de korrel neemt: “De waarheid, zo stelt Foucault, is geen absolutum, dat op bovenhistorische wijze, als door het oog van god, kan worden begrepen en beoordeeld. De waarheid is een kind van het ‘discours’, en naarmate het ‘discours’ verandert, verandert ook de waarheid die erin besloten ligt”. (Vertaal ‘discours’ hier best naar ‘vertoog’ (8)
Dr Heleen J. Pott (9) ( stelt het onomwonden: De waarheid is een constructie geworden, zegt de postmoderne filosofie. Er is geen zeker fundament meer om kennis op te baseren.
Dit betekent dat we het leven als een constante wisseling van ‘waarheden’(?) kunnen beschouwen en dat geschiedenislessen en cultuur zijn gegrondvest op… niets. Dat is wat Nietzsche het opkomende nihilisme noemde: een chaotische toestand zonder houvast waarbij alles tegelijk ‘juist’ en ‘onjuist’, ‘waar’ of ‘onwaar’ kan zijn. Ik hoef u niet te schetsen wat voor gevolgen deze mentale ontworteling kan hebben op het gebied van de maatschappelijke orde en moraal: Alles is geoorloofd, is hiervan de ultieme consequentie…
Voeg daarbij nog de ondermijnende rol van het cultuurmarxisme dat zijn lange mars door de ‘instellingen van de macht’ met succes heeft volbracht ( wat wil zeggen: de bestaande ‘burgerlijke’ cultuur zoveel mogelijk schade heeft toegebracht, haar doctrine heeft geïnstalleerd in de culturele bovenbouw én de relatieve maatschappelijke vrede in vuur en vlam heeft gezet). Tel daar bovenop de cultuurvernietigende werking van het neo-liberalisme die de maatschappij reduceert tot markt (10) en het individu tot consument die in de eerste plaats moet worden afgesneden van al zijn socio-cuturele verbanden… En besef vervolgens waarom een pre-revolutionaire periode zeer nabij is….
Dus jazeker, er IS een cultuuroorlog in volle gang waarvan het dieptepunt helaas nog niet is bereikt. En het zal u hierbij niet zijn ontgaan: vooral het hyper-morele, het uitmunten in extreme ‘deugd’ is het politieke item nummer één geworden.
Men zou wellicht kunnen argumenteren dat moraal eigenlijk geen politiek is.
Maar dat is het echter wél. De Duitse rechtsfilosoof Carl Schmitt (11) (waaraan de door mij zeer gewaardeerde dr Sid, onlangs ook een essay aan wijdde (12) ), stelde onomwonden (en de geschiedenis van het streven naar politieke hegemonie over de eeuwen heen levert hiervan legio keren het bewijs): “Ieder religieuze, morele, economische, etnische of andere stelling, verandert in een politieke, wanneer ze sterk genoeg is om de mensen effectief als vriend en als vijand te groeperen” De beroepspolitici van vandaag zouden dit feit best dringend onder ogen beginnen te zien want vrienden en vijanden zijn er al in overvloed in deze (nog) buitenparlementaire oorlog. (Zie de scherpte waarmee het ‘Zwarte Piet’ debat wordt gevoerd. Een debat van absurd- hysterische proporties overigens, die de voorvaderen van de ‘Verlichting’ wellicht van hun sokken had geblazen.)
In elk geval op de klassieke particratie hoeven we niet te rekenen, doordrenkt als die is van het cultuurmarxisme en het neo-liberale utiliteitsdenken. Het enige wat in het vermogen van realistisch-rechts ligt, is vooral haar eigen discours te ontwikkelen via meta-politieke kanalen, zoals de Nieuwe Zuil. Die m.i. zichzelf zou moeten uitbouwen tot een centrum voor cultuurreconstructie. Hoopgevend in dit verband is ook dat een partij als Forum voor Democratie al enigszins is kunnen doordringen tot de cenakels van de institutionele macht en daar haar ombuigende taak kan beginnen vervullen. Het discours van een partijleider als de heer T. Baudet, kan dan ook worden gezien als een poging tot het her-aanknopen bij een cultureel waardensysteem dat zijn deugdzaamheid in de loop van de geschiedenis heeft bewezen.
En voor diegenen die erover piekeren of we die moeizame confrontatie wel moeten aangaan (of dat die zelfs te winnen valt), geef ik graag Oswald Spengler (13) het laatste woord:
“We zijn in deze tijd geboren en moeten moedig het pad naar het voorbestemde einde volgen. Er is geen andere weg. Onze plicht is om de verloren positie vast te houden, zonder hoop, zonder redding, zoals die Romeinse soldaat wiens botten werden gevonden voor een deur in Pompeii, die tijdens de uitbarsting van de Vesuvius stierf op zijn post omdat ze vergaten hem in te lichten. Dat is grootheid. Dat is wat het betekent om van edele bloede te zijn. Het eervolle einde is het enige dat niet van een man kan worden afgenomen.”
Jan Houblon
Noten:
(1) Oswald Spengler: ‘De ondergang van het avondland’
(2) Ricardo Duschesne: ‘Faustian man in a multicultural Age’
(3) Charles Murray: ‘The pusuit of excellence in the arts & sciences, 800 B.C. to 1950’
(4) Roger Scruton: ‘Waarom cultuur belangrijk is’
(5) Sid Lukkassen: ‘Avondland en identiteit’
(6) Friedrich Nietzsche: ‘Herwaardering van alle waarden’
(7) Roger Scruton: ‘Waarom cultuur belangrijk is’
(8) https://nl.wikipedia.org/wiki/Vertoog
(9) https://humanistischecanon.nl/venster/humanismekritiek/postmodernisme/
(11) Carl Schmitt: ‘Het begrip politiek’
(12) https://tpo.nl/2019/12/08/sid-lukkassen-de-rehabilitatie-van-carl-schmitt-deel-1/
(13) Oswald Spengler: ‘De mens en de techniek’
Hier kan je reageren op onze artikelen en een inhoudelijke bijdrage leveren. Lees ook even onze huisregels.
Om te reageren dien je eerst aan te melden.
Reageer je voor de eerste keer? Registreer je dan hier.
