Even drie thema’s van gister en vandaag, geplukt van radio en tv.
1) Tijs van den Brink had gisteravond een zonder meer goede tv-uitzending over het feit dat twee-oudergezinnen die op één inkomen willen draaien daarvoor door de overheid financieel, via belastingen, worden afgestraft. Je zou ook kunnen zeggen dat gezinnen waar beide partners werken daarvoor door de overheid worden beloond. Tijs vroeg zich af wat de argumenten zijn die belanghebbenden en de overheid hanteren. Daarvoor ging hij langs bij éénverdieners en tweeverdieners. Verder waren er uitspraken van de verantwoordelijke minister. Wat Tijs overduidelijk maakte, was dat het overheidsbeleid door sommigen wordt ervaren als noodzakelijk voor de emancipatie van de vrouw en door anderen als te ver doorgeschoten bemoeizucht van de overheid.
2) De nodige dierenactivisten zijn het blijkbaar oneens met (volgens de meesten democratisch afgesproken) wetgeving inzake varkenshouderij en wellicht ook andere voor de slacht bedoelde dieren. Het ging gisteren bij hun inval op een varkensboerderij om activisten die weliswaar zeggen vredelievend te willen protesteren, maar ook vinden dat wij mensen geen enkel recht hebben om (andere) dieren te houden voor de slacht. Zodoende is dat deel van de wet voor hen – hoe democratisch wij ook denken dat deze tot stand is gekomen – niet veel anders dan in vroeger tijden de wet was inzake slavernij; tweehonderd jaar geleden waren er wetten die slavernij regelden. Zij voelen zich gerechtigd om dat deel van de wet niet te erkennen.
3) In Alabama wil men abortus strenger dan ooit gaan verbieden. Dat wordt dus wéér een zaak voor de hoogste rechters, in extenso voor die van de hele federatie. En dan gaat wéér spelen hoe uitgerekend rechters denken over de ongeboren vrucht. Van rechters mag je verwachten dat het weldenkende mensen zijn; toch zijn er nogal wat die oprecht menen dat een foetus al direct een volwaardig mens is dat – hoewel het voor de buitenwereld nog volkomen onzichtbaar is (want voorlopig ergens weggeborgen in de buik) – dus ook direct alle rechten moet worden toegekend van alle andere levende mensen. Daaruit vloeit volgens hen voort dat een moeder die abortus pleegt daarmee een regelrechte en berekende moord pleegt.
Wat hebben deze drie thema’s met elkaar gemeen?
Tijs van den Brink stelde aan het eind van de uitzending dat hij, alles aangehoord hebbende, sterk de indruk had dat de overheid te ver gaat in haar bemoeizucht. Dat is een van liberalen overgenomen standpunt. Is Tijs – van gereformeerde huize – een oprecht liberaal geworden van het type dat de overheid klein wil houden? Of gebruikt hij dat argument nu even om ook liberalen voor zich te winnen en zo de kans te vergroten dat de wet aangepast wordt? Is het niet eigenlijk zo dat hij in zijn hart wil dat de overheid juist de twee-oudergezinnen die op één inkomen draaien beloont? Dus dat hij wél bemoeizucht voorstaat, maar dan andersom?
De dierenactivisten zijn sterk van mening dat de overheid, inzake hun onderwerp, moet doen wat zij vinden. Zij protesteren dus tegen de huidige wet, maar alleen om die te vervangen door hun versie van de wet. Met het huidige meerderheidsbesluit kunnen zij geen vrede hebben.
En de anti-abortuslobby in Alabama ziet, door een in conservatieve richting gewijzigde samenstelling van hun hooggerechtshof, momenteel zijn kans schoon om te proberen de wet nóg verder te wijzigen in haar voordeel; om deze nóg strenger te maken. Zich neerleggen bij de meerderheid was blijkbaar hooguit voor even.
De thema’s hebben overeen dat de wet momenteel een bepaalde vorm heeft en dat de nodige personen en groepen zich niet bij die vorm wensen neer te leggen. Zij verschillen hooguit over de manier van het verzet tegen de wet.
De regels van het democratische spel
Je zal nu waarschijnlijk mompelen dat ik een open deur ingooi en dat het de praktijk van alledag is dat wetten opnieuw ter discussie worden gesteld. Toch is dat niet hoe het in het oude Griekenland – de bakermat van politieke democratie – eraan toe ging. Daar moest je het niet wagen om binnen afzienbare tijd opnieuw te beginnen over een wet die net was aangenomen. Je draaide dan het gevang in, zo stond in de democratische spelregels geschreven.
Zijn we tegenwoordig beter af, gezien het feit dat die regel hier nooit is doorgevoerd? Ik twijfel. Ik weet het niet.
Kijk ik naar die rechters in Alabama, dan denk ik “sommigen van jullie denken totaal irrationeel, zijn verre van weldenkend, zijn niet te overtuigen, zijn extremist, hou voortaan je kop”. Hun pogingen beschouw ik als onruststokerij op basis van al vele keren aangetoond onhoudbare argumentatie.
Kijk ik naar de dierenactivisten dan zie ik met lede ogen aan hoe een fikse handvol een radicaal, anti-democratisch standpunt inneemt dat zomaar kan uitmonden in intimidatie en zelfs extremistisch geweld.
Zie ik Tijs bezig, dan zie ik iemand die het nu doet voorkomen voor een kleinere overheid te zijn, een overheid die zich niet moet bemoeien met bepaalde privékeuzes, maar dat mogelijk alleen maar vindt omdat zulks hem nu per toeval goed uitkomt.
Drie thema’s, drie soorten politieke invloed door mensen die het oneens zijn met iets in de huidige wet en eropuit zijn die wet te veranderen. Ze verschillen van mening over de middelen die daarvoor mogen worden gebruikt. Tijs en de zijnen zie ik geen radicale, activistische undergroundgroep oprichten; zij beperken zich tot het influisteren van de massa via een massa-medium, dankzij hun connectie met Tijs (die overigens wél de ambitie heeft ooit de politiek in te gaan). De anti-abortusrechters volgen, logisch, het juridische pad. En de dierenactivisten? Die hebben geen juridische macht, bezitten geen massamediakanaal en hebben zelfs geen krachtige politieke partij in hun macht. Zij menen dat hun vorm van activisme mag, vanuit het idee dat ze toch wat moeten. Wie ervan overtuigd is dat andere mensen zich als (dieren)moordenaars gedragen, vindt hun vorm van activisme niet alleen legitiem, maar voelt zich er zelfs toe verplicht.
Sommige democratische elementen staan niet ter discussie
Democratie is een regeringsvorm die elke dag weer van alle kanten beproefd wordt. Democratie is een heel sterke staatsvorm en toch moet er elke dag weer voor worden gevreesd dat de muren ergens kunnen gaan bezwijken. Het is niet zo dat democratie als vanzelf onkwetsbaar is. Er moeten echt beschermingsmechanismen zijn; mechanismen die je misschien de ene keer niet goed uitkomen, maar een andere keer juist wel. Mechanismen die het je misschien moeilijk maken om een wet die je heel slecht vindt snel te veranderen, maar je juist helpen een wet die je juist wél ziet zitten te beschermen tegen hen die ‘m willen afschaffen.
Anderzijds, er is al evenmin sprake van een goede democratie als wetten nooit veranderd kunnen worden; daarover is iedereen het vast wel eens. Net zoals iedereen vast wel zal vinden dat wetten vooral béter moeten worden dan ze waren. Maar ja, wat is béter? Dáár wordt vervolgens zoveel strijd om geleverd. Dáár zit ‘m de kneep.
Sommigen willen een wet of regeling afschaffen, anderen pleiten voor aanpassing, voor verbetering, en weer anderen willen ‘m onveranderd handhaven. Soms lijkt het erop alsof de afschaffers lijnrecht tegenover de twee andere groepen staan. Maar is dat wel echt zo? Pas dit eens toe op de EU: ja, je kan pleiten voor een Nexit. Maar je kan ook tot het kamp behoren dat de EU van buitenaf gedwongen wil veranderen. Beide groepen zijn ontevreden met het huidige functioneren, slechts hun strategie verschilt, en mogelijk de mate van hun cynisme. Mochten deze groepen erin slagen de EU daadwerkelijk te verbeteren, dan is het te verwachten dat ze beiden juist fervente aanhangers van de EU worden en die derde groep – die nu vóór de EU is – de EU wil gaan afschaffen. Het kan zomaar verkeren.
Was je activistisch toen we nog een anti-abortuswet hadden? Zou je activistisch worden als die tijd weer zou terugkomen? Was je activistisch toen gezinnen met één inkomen nog financieel werden voorgetrokken? Zou je activistisch worden als die tijd weer zou terugkomen? Pleitte je ooit voor meer vegetarisme? En zou je nu gaan pleiten voor minder bemoeizucht vanuit de overheid als die je verplichtte om vegetarisch te eten? Alles kan zomaar verkeren. Of jij een radicaal activist bent, hangt volledig af van hoe onze huidige wetten jou bevallen of juist tegenstaan. Of zeg je dat je nooit radicaal was, het nu niet bent en nooit zult zijn omdat je je nou eenmaal neerlegt bij hoe onze wetten zijn, toen, nu en in de toekomst?
Dit was een tekst van P. van Lenth. Ander werk van hem is te vinden op zijn site.
