Vandaag wil ik – onder andere in het licht van de schijnbare worsteling van zowel FvD als haar critici om conservatisme en liberalisme bij elkaar te krijgen – een stukje tekst van de Poolse filosoof Leszek Kołakowski met jullie delen. Dit is deel 1. U kunt deel 2 hier lezen en deel 3 hier.
Motto: ‘Wilt u achteruit naar voren gaan!’
(Deze oproep heb ik gehoord van een Warschause trambestuurder; ik stel hem voor als hoofdleus van de grote en machtige Internationale, die nooit zal bestaan.)
1. Dat er nooit zulke verbeteringen en vergemakkelijkingen van het menselijke leven zijn geweest – noch zullen zijn – die niet betaald zouden moeten worden met een verslechtering in andere opzichten; en dat wij uit dien hoofde bij alle hervormingsvoorstellen verplicht zijn ons de vraag te stellen naar hun prijs. Men kan dit anders uitdrukken: er zijn ontelbare kwaden die zich met elkaar laten verenigen, die wij dus in volle omvang tegelijkertijd kunnen lijden – en er bestaan talrijke zegeningen die elkaar wederzijds uitsluiten of beperken, waar wij derhalve nooit tegelijkertijd ten volle van kunnen genieten.
De samenleving waar totaal geen vrijheid en totaal geen gelijkheid bestaat, is terdege mogelijk. Onmogelijk is echter de samenleving waar volledige vrijheid en volledige gelijkheid naast elkaar bestaan. Hetzelfde geldt voor de eensgezindheid tussen planning en het principe van autonomie, tussen veiligheid en technische vooruitgang. Nog anders gezegd: er bestaat geen happy ending van de menselijke geschiedenis.
2. Dat wij niet weten in welke mate verschillende, uit traditie overgeleverde levensvormen – gezin, volk, religieuze groepering, rituelen – belangrijk zijn en onontbeerlijk voor het voortbestaan en de kwaliteit van het voortbestaan van samenlevingen. Er zijn totaal geen gronden om aan te nemen dat wij door deze vormen te vernietigen of aan te vallen als irrationeel, de kans vergroten op tevredenheid met het leven, vrede, veiligheid en vrijheid.
Er zijn daarentegen talrijke redenen om iets geheel tegengestelds te verwachten. Wij weten bijvoorbeeld niet wat er zou gebeuren wanneer we het monogame gezin afschaffen, of wanneer het traditionele gebruik om doden te begraven vervangen zou worden voor een rationele exploitatie van van lijken voor industriële doelen. In werkelijkheid kunnen wij rationeel de allerslechtste resultaten verwachten.
3. Dat het verlichtende vooroordeel dat afgunst, drang naar onderscheiding, hebzucht, agressiviteit, slechts uitkomsten zijn van gebrekkige maatschappelijke instellingen en tegelijk met de vervanging van die instellingen zullen worden opgeheven, niet alleen in hoogste mate ongeloofwaardig is en strijdig met de ervaring (en hoe zijn dan, voor de duivel, al die instellingen ontstaan, als ze zich zo te weer stellen tegen de authentieke menselijke natuur?), maar ook noodlottig bij maatschappelijk denken.
Te verwachten dat broederschap, liefde en onbaatzuchtigheid geïnstitutionaliseerd kunnen worden, betekent zoveel als reeds een onfeilbaar recept tegen despotisme bezitten.
Iets om op te kauwen tijdens de hondsdagen.
Dit was deel 1. U kunt deel 2 hier lezen en deel 3 hier.
Hier kan je reageren op onze artikelen en een inhoudelijke bijdrage leveren. Lees ook even onze huisregels.
Om te reageren dien je eerst aan te melden.
Reageer je voor de eerste keer? Registreer je dan hier.
