Over de spirituele zoektocht naar gemoedsrust
Soms denk ik na over het voeren van een doctortitel. Komt het wat pompeus of protserig over? Kun je mensen echt ‘beter maken’, zoals het woord ‘dokter’ suggereert?
Mijn doctorstitel zie ik vooral als statement tegen de deughegemonie. Niet in Leiden behaald, maar aan het ‘Havana aan de Waal‘. Ondanks alle ideologisch gemotiveerde sabotagepogingen en politiek gekleurde tegendruk. Opgeklommen tot de hoogste academische graad vanuit een sociaaleconomisch milieu waar dat zeker niet voor de hand ligt.
Gister was er een ervaring die me raakte op een dieper niveau. Het was een ontmoeting met een man, gepensioneerd, reizend over de wereld. Aan de buitenkant was hij bedaard en sereen, maar onder de oppervlakte brak toch een geagiteerde rusteloosheid door.
In grote lijnen vroeg de man zich af waarom de rust en harmonie die hij voelde, nooit lang duurden. Toch altijd weer onderbroken werd door een gevoel van ‘is dit het nu’ – een verlangen om verder te trekken.
Op een zeker moment zaten we tegen de achtergrond van een prachtig graslandschap, een wijds uitzicht onder een blauwe hemel. “Zelfs als je dit hebt”, zei hij, “Dan voel je eerst voldoening, maar naar een paar dagen ben je eraan gewend en keert die rusteloosheid terug. Dat je iets moet gaan doen. Kon ik maar méér zijn zoals de afstammelingen van de Indianen hier in Zuid-Amerika. Je zit met een paar meloenen naast de weg. De zon komt op, de zon gaat onder. Paar grote palmbladeren erboven; dat is het dan. Meer heb je niet nodig. Helemaal in je element, helemaal ‘Zen’.”
“Zoals de Indianen zul je nooit worden”, was mijn respons. “Dat is gewoon niet hoe je in de wieg bent gelegd. Je bent geboren als deel van noordelijk Europees volk. Bij ons is het klimaat heel anders en dat verlangt hele andere kwaliteiten. Je moet voorzieningen treffen anders ga je dood in de winter. Die rusteloze energie maakt dat we altijd bezig willen blijven – ook in momenten waarop dat geen evident nut heeft.”
De wereldreiziger liet het op zich inwerken. Het vooruitzicht dat hij nooit die totaalberusting zou vinden, stemde hem somber.
Ik legde uit dat het beter is om in het reine met jezelf te zijn, dan om verdeeld te staan tegenover je eigen natuur. Een huis dat tegen zichzelf verdeeld is, kan geen stand houden, en een ziel die tegen zichzelf is verdeeld, al helemáál niet.
Die worsteling was zéér herkenbaar. Toen ik in 2020 door een helse achtbaan ging van slecht nieuws verhalen (in de rug gestoken door politieke vrienden, verloving verbroken, oma op het sterfbed, lockdown, op mijn werk gechanteerd), viel me op dat ik desondanks nog steeds productief bleef publiceren.
Toen had ik mezelf voor de vraag gesteld of die ‘productiviteit’ mijn leven nu daadwerkelijk beter maakte. Want steeds denk je dan ‘als ik die chaos en die stortvloed aan gedachten op een ordelijk manier opschrijf, en dat met goede argumenten aan de wereld presenteer, dán is dat een lichtpijl naar de kosmos: daarna zal alles beter worden. Maar dat gebeurt dan toch nooit. Het énige dat je bereikt is dat je energie uit je innerlijke zelf zit op te maken – jezelf letterlijk aan het op-scheppen bent.
Je kunt nu de rest van je leven in strijd blijven met jezelf, omdat je dezelfde innerlijke kalmte wil als een Indiaan, die schijnbaar onaangedaan de warmste zomerdagen over zich heen laat glijden, terwijl hij verzonken is in een serene gemoedsrust. Maar dan breng je jouw leven door aan de kant van wat je eigenlijk niet bent, en dat komt neer op zelfafwijzing. Je doorleeft jouw bestaan dan vanuit een verlangen naar iets dat je niet bent en nooit op die manier zult zijn. Het zal je ongelukkig maken en de rusteloosheid zal ook niet verdwijnen.
“Het is dus beter”, concludeerde ik, “om dat rusteloze streven in jezelf onder ogen te zien en te erkennen – dat faustische. En dat een plekje in jouw leven te geven met de beperkte energie die je op jouw leeftijd hebt. Zodat het een weg heeft maar je er tegelijk niet helemaal door verteerd raakt. Zodat het je tenminste niet blokkeert op de momenten dat je de gelatenheid en gemoedsrust wél ervaart.”
Wat denkt u, oh lezer? Is totale gelatenheid en totale gemoedsrust überhaupt voor mensen weggelegd? Of is dit vooral een soort fictie en eigenlijk een eeuwenoude marketing truc? Mijn eigen visie is in ieder geval dat het beter is om jezelf onder ogen te zien voor wat je bent, en daarmee te leren omgaan, dan om te leven vanuit een verlangen naar ‘eeuwig iets anders’.
Wijsheid is voor mij, een realistisch compromis te treffen tussen je aardse, stoffelijke, dierlijke natuur – die vooral door instincten wordt gedreven – en de hogere spirituele, morele en transcendente aspiraties die de mensenziel beroeren. En daarbij vooral héél goed voor ogen te houden dat je een vleselijk wezen bent met vleselijke behoeften, zonder in nihilistische of consumentistische genotzucht te vervallen.
Deze visie heb ik nader uitgewerkt in boeken zoals Levenslust en Doodsdrift (2017), Weest Afgrondelijk (2022), en mijn bijdrage in Diversiteit, Identiteit en de Culture Wars (2019). Overigens beschouw ik mezelf niet als een ‘spiritueel goeroe’. Toch vermoed ik, dat ik iets van licht en helderheid heb mogen aanbrengen, via het gesprek met deze man, die ik tegenkwam.
Vond u dit waardevol en/of interessant? Steun Sid Lukkassen via BackMe en volg hem via Telegram.
Hier kan je reageren op onze artikelen en een inhoudelijke bijdrage leveren. Lees ook even onze huisregels.
Om te reageren dien je eerst aan te melden.
Reageer je voor de eerste keer? Registreer je dan hier.
