Dit is een artikel van Frits Bosch
Lambert Pasterkamp, verbonden aan het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie, laat ons in een Nederlands kwaliteitskrant weten: “Laat joods-christelijke erfenis niet over aan nieuw-rechts”[1].
Het is zijn noodkreet dat het joods-christelijke erfgoed in de verkeerde handen valt. Hij benoemt het als ‘nieuw rechts’ en niet ‘extreem rechts’, want dat vindt hij blijkbaar te polariserend en dat past een oprecht christen niet. Dat kunnen we waarderen. Pasterkamp brengt naastenliefde in de praktijk en dat is mooi.
Zijn boeiende bijdrage ontlokt mij kanttekeningen. Pasterkamp is wel erg laat met zijn noodkreet. Waar was hij al die tijd? We hebben van de ChristenUnie zelden of nooit iets vernomen over het teloorgaan van de jood-christelijke erfenis. Vanwaar nu opeens wel? Is het dan vreemd dat anderen wel “aan de haal gaan met de term “joods-christelijk”, zoals hij het zo vriendelijk omschrijft? Is zijn verwijt dan eigenlijk wel terecht en oprecht?
Pasterkamp verwijt Geert Wilders dat hij ‘joods-christelijk’ “samenvat met opkomen voor eigen volk”. Eerlijk gezegd zie ik niet goed in wat er mis als een politicus opkomt voor de eigen cultuur en het eigen volk[2]. Waarom toch telkens weer die afkeer, niet alleen bij Pasterk, maar bij zoveel politici ter linkerzijde zodra het woord ‘volk’ valt. Wordt het niet eens tijd dat we ons ontworstelen aan de erfenis van ruim 75 jaar geleden?
Het lijkt vooral een Nederlands euvel. Noem mij één regeringsleider in het buitenland die het belang van het eigen volk niet hoog in het vaandel heeft staan. Ik meen dat in deze tijd van globalisering en wegvloeien van belangen van het eigen volk naar Verweg (waaronder naar de EU), compassie voor de noden van het eigen volk bij ons in het verdomhoekje terecht is gekomen. Denk aan de afbouw van onze verzorgingsmaatschappij. Daar zou naar mijn mening eindelijk eens verandering in moeten komen. Of ziet Pasterkamp het anders?
We horen dat in het Midden Oosten Christenen worden vervolgd en gedood. In Egypte hebben de Koptische Christenen letterlijk geen leven. Kerken worden daar afgebrand door moslims. Waar was Pasterkamp om onze Christen broeders en zusters te steunen? Pasterkamp horen we er niet over. Nee, hij is verontwaardigd dat de joods-christelijke erfenis aan nieuw-rechts wordt overgelaten.
En dan is er de afbraak van onze kerkgebouwen, met honderden tegelijk en het gaat maar door. Er blijft op den duur niets meer over van wat oprecht de naam ‘kerk’ mag dragen. Het zijn foodhalls, kantoren, stadsschouwburgen, hotels, boekhandels, culturele centra, appartementencomplexen, kinderdagverblijven, samenkomstplaatsen van ouderen en zwervers geworden. Het is een ‘lucratieve markt voor religieus vastgoed’. Hoe schrijnend kan het worden? Projectontwikkelaars staan in de rij om kerken om te bouwen.
Dat doet ons, post-christenen, blijkbaar niets, hooguit spirituele heimwee. Veel kerkbesturen staat het water aan de lippen omdat het onderhoud niet meer is op te hoesten. Het aantal gemeenteleden is sterk afgenomen. Pasterkamp van de ChristenUnie horen we er niet over en SGP evenmin. Het CDAgeeft al helemaal niet thuis. Het woord ‘Christen’ heeft in CDA geen enkele betekenis meer.
Supermarktketen LIDL[3] heeft in haar assortiment ook Grieks geïnspireerde producten, zoals ze dat zelf noemt. Voor een aanstekelijke commerciële, aantrekkelijke foto op de verpakking, gebruiken ze graag lieflijke landschappen – bijvoorbeeld een vreedzaam plaatje van het eiland Santorini met de zo herkenbare witte huisjes en azuurblauwe koepelvormige daken, inclusief kruisbeeldjes. Hellas – het oude Griekenland – was een cultuurregio: rijke, hoogstaande culturen bloeiden er sinds 3000 voor Christus.
Eerbewijzen aan de goden (let op het meervoud!) maakten deel uit van de samenleving. Kruisbeelden en religieuze symbolen evenzeer. Ze zijn onlosmakelijk verbonden met de cultuur, met het landschap. Datzelfde landschap werd gephotoshopt door Lidl: de kruisbeeldjes werden verwijderd op de verpakkingsfoto’s van hun producten. In een persmededeling klonk het zo: ‘we willen elk geloof uitsluiten, we willen het gebruik van religieuze symbolen vermijden.’
Kruisbeelden op een foto werden dus verwijderd om een ‘fake’ landschap te creëren dat de diversiteit zou respecteren.’U leest het goed: diversiteit promoten door het uitgommen van christelijke symbolen! Hoe zelfcensuur een verrijking kan zijn is niet te begrijpen. Minder religieuze symbolen is meer diversiteit? Na nogal wat protest, liet Lidl nadien weten, dat ze de foto’s op hun verpakkingen opnieuw zouden aanpassen. Wat de Hema met de naamgeving doet met christelijke feestdagen is genoegzaam bekend. Hoe zot kan het nog worden? Maar Pasterkamp horen we er niet over.
Synagogen worden verwoest, joden worden vervolgd en er staat geschreven dat ze gedood moeten worden. Pasterkamp horen we er niet over, want hij is bevreesd voor “de stok om moslims te slaan”, zoals hij schrijft. Lambert Pasterkamp wil toch niet zijn ziel verkopen? Daar had Jezus een bloedhekel aan, zoals we kunnen lezen. Overigens, is dit van mij extreem rechtse praat? Leo Lucassen zal het ongetwijfeld racistisch noemen, nietwaar? Dat woord ligt in Leo’s mond bestorven en Tom Zwart weet er ook wel raad mee, nietwaar, Tom?
Als ik het algehele beeld overzie dan kan de conclusie niet anders luiden dan dat de afbraak van onze joods-christelijke erfenis groteske vormen heeft aangenomen. Gelukkig zien we bij de islam een tegengestelde beweging. Het aantal moskeëen neemt gestaag toe, nu 500 in Nederland.
Dat Pasterkamp Thierry Baudet verwijt “de opstandingsgedachte los te koppelen van de metafysische grondslagen van het christendom” begrijp ik eigenlijk niet zo goed van iemand die verbonden is aan een politieke partij. Wil Pasterkamp metafysisch blijven zweven boven de aarde? Er is toch een moment dat hij – nota bene verbonden aan de ChristenUnie – weer met beide voetjes op de grond moet komen. Er zal toch beleid gemaakt moeten worden voor eigen volk.
Tijs van den Brink, verbonden aan de Evangelische Omroep (EO), heb ik om commentaar gevraagd op mijn visie op de parabel van de Barmhartige Samaritaan. Ik heb hem daarover tweemaal benaderd, helaas zonder antwoord te krijgen. Dat interpreteer ik als “barst maar”. Het kan hem blijkbaar geen sikkepit schelen. Liever doet hij een tv interview, zoals met Joram van Klaveren, die zich tot de islam bekeerd heeft. Van den Brink: “Joram, jij was bij de PVV altijd een fel tegenstander van de islam. Je bent nu moslim geworden. Wat bijzonder zeg! Hoe is dat zo gekomen? Vertel me dat eens jongen. Ach, je hebt de Koran gelezen en dat beviel je wel. Wat interessant zeg!”
Bij Café Weltschmerz komen we diverse interviews tegen van Gert-Jan Geling en Boris van der Ham, D66 coryfeeën, die zich buigen over het wezen van de islam. Ze zijn erdoor gefascineerd. Ik sluit zelfs niet uit dat ook zij binnenkort zich bekeren tot die religie. En dan zal ongetwijfeld Tijs van den Brink langskomen voor een interessant tv interview: “Boris en Gert-Jan, jullie zijn nu moslim geworden. Wat bijzonder zeg! Hoe is dat zo gekomen? Vertel me dat eens heren. Ach, jullie hebben de Koran gelezen. Wat interessant zeg!”
Tijs van de Brink volgt Jeroen Pauw op voor parttime interviews. Er wordt gefluisterd dat Van den Brink een nepchristen is, een would-be christen, een zwabberaar, een meeloper, geen knip voor z’n neus waard. Dat wordt gefluisterd…
Pasterkamp stelt aan het einde van zijn artikel dat de ‘joods-christelijke erfenis geen statisch politiek instrument is om integratie af te dwingen of gradaties in Nederlanderschap mee aan te brengen. Pasterkamp wil geen gradaties. Het woord ‘gradaties’ staat in mijn werk centraal. Vandaar dat ik daar op aansla. Ik ben het op drie niveaus mordicus met hem oneens, te weten op politiek niveau, op christelijk niveau en op biologisch niveau. Ik geef hem beknopt mijn visie.
Politiek niveau. In de kern is politiek het maken van keuzes in schaarste. Politiek bedrijven betekent prioriteiten stellen. Politiek bedrijven betekent gradaties aanbrengen. Ons leven zit vol van het aanbrengen gradaties en in de politiek is het al niet anders. Politiek is gradaties aanbrengen op macroniveau. Op individueel terrein doen wij het per definitie op microniveau. Het probleem is dat we die twee niveaus verwarren en vanuit microniveau een foutief beleid voeren op macroniveau.
Politiek bedrijven betekent visie-ontwikkelen en dan komt het aan op implementeren en laten zien dat het relevant is en dat je waarde toevoegt aan het dagelijks leven van mensen die hard werken, die iets van hun leven willen maken. Vervolgens is de vraag hoe de gradaties aangebracht moeten worden.
Wel, eerst belangrijk is dat bestuurders beseffen dat ze zijn verkozen zijn door burgers (“eigen volk”) en ingehuurd zijn om rationeel te handelen ten bate van burgers die daarvoor belasting betalen, het eigen volk. Dat is de eerste opdracht voor politici en zo ligt het ook grondwettelijk vast.
Ik meen dat het huidig onbehagen in onze samenleving en de grote twijfel ten aanzien van onze politieke bestuurders erin gelegen is dat burgers steeds meer van mening zijn dat politici het niet meer zo nauw nemen met het belang van de onderdanen.
Dit is naar mijn overtuiging de oorzaak van de opkomst van de door Pasterkamp zo gehate populisten. Maar de populisten zijn niet uit de metafysische lucht komen vallen. Dat heeft een oorzaak. Ik heb daar al menig bladzijde aan vuil gemaakt. Maar het wil helaas maar niet landen. Ik doe Pasterkamp de suggestie zijn gedachten te laten gaan over wat de oorzaken van populisme eigenlijk zijn.
Christelijk niveau. Christelijke moraal schrijft onbegrensde naastenliefde voor, althans dat menen vele Christenen zoals Pasterkamp. Naar mijn mening is dit een onjuiste gedachte en ik zal dit toelichten. Het Christendom vormt voor onze beschaving een belangrijk fundament. Het biedt ons morele uitgangspunten.
Lees dus de Bijbel, maar lees het wel als een historisch boek dat geplaatst dient te worden in de tijd waarin het geschreven is. Overdrijf dus niet met letterlijk te geloven wat er beschreven staat. De christelijke traditie van zonde, schuld, genade, berusting, deemoed, vroomheid, zelfverloochening en barmhartigheid zijn wij gepasseerd. Dat was eens, maar als we willen overleven in deze wereld, komt het niet terug.
Maar diep verankerd zit nog steeds in ons dat de christelijke moraal ongegrensde naastenliefde voor iedereen voorschrijft; een naastenliefde die voor allen zou moeten gelden in gelijke mate, zo wordt gemeend. We kennen de parabel van de Barmhartige Samaritaan.
In die parabel wordt verteld dat twee hooggeplaatste Joden, een priester en een Leviet, weigeren hun handen vuil te maken aan een slachtoffer van wellicht een geweldsmisdrijf langs de kant van de weg. Maar even later blijkt een Samaritaan, een destijds door de Joden geminacht volk, wél hulpvaardig. De Samaritaan helpt hem op zijn ezel en brengt hem naar de dichtstbijzijnde herberg om verzorgd te worden, waarna de Samaritaan zijns weegs gaat.
De strekking is dat je de ander helpt, ook al komt het je niet goed uit. De huidige interpretatie ervan berust op de misvatting dat we iedere persoon waarmee je op deze aarde leeft moet helpen als ware het je naaste. Dat is een ernstig misverstand en leidt tot ellende.
We kunnen/moeten mensen die veraf van ons staan wel helpen, maar wel in gepaste mate. Wie tot ons komt kennen we niet en we moeten hen niet in blind vertrouwen in ons huis laten. Naastenliefde betekent het liefhebben van de medemens en zich medeverantwoordelijk voelen voor het welzijn van de medemens en de medemens helpen. Let wel: de Samaritaan nam het slachtoffer niet mee naar zijn huis.
De Samaritaan zei niet tegen hem: “dit is mijn huis, ik verstrek je bed, bad, brood. Je kunt hier onbeperkt blijven, op mijn kosten. Zo barmhartig was hij niet en zo barmhartig wordt ook niet van hem verwacht. Jezus noemt hier in feite opvang in de herberg, c.q. opvang in de regio. Wat is de barmhartigheid die van ons verwacht mag worden als Christen: wel steun en compassie, maar geen empathie, geen opvang in eigen huis. Jezus brengt gradaties aan.
Wat had Jezus gedaan in het geval dat er niet één hulpbehoevende langs de kant zou liggen, maar dat hij op zijn pad geconfronteerd wordt met een stroom van honderd duizenden, ja miljoenen, vluchtelingen uit een ver land. De vluchtelingen zijn vooral krachtige jongemannen met een hoog testosterongehalte. Ze komen tot hem in gestrekte pas en eisen bed, bad, brood. En Jezus weet dat er in zijn eigen land miljoenen zwakkeren zijn die ondersteuning hard nodig hebben.
De opvang van vluchtelingen kost miljarden en de eigen mensen lijden zwaar eronder als massaal vluchtelingen onbeperkt opvangen worden. Deze mensen ziet hij op dat moment niet, maar hij weet dat ze er wel zijn. Bovendien hebben die vluchtelingen een geheel ander waardesysteem dan autochtonen en mogelijk zijn onder hen gevaarlijke lieden die hem allerminst zijn toegenegen. Ze integreren meestal niet en zijn afkerig van zijn levenswijze. Wat zou Jezus doen? Zou hij zeggen ‘wir schaffen das’?
Ik denk het beslist niet. Jezus was een compassioneel, maar vooral ook een rationeel denkend mens. Zoveel vluchtelingen kun je niet opnemen in je herberg en hoef je ook niet op te nemen. De herberg gaat daar aan kapot. Bovendien kent de herberg een specifieke cultuur die het voor bezoekers aantrekkelijk maakt juist die herberg te bezoeken. Als je die herberg volstouwt met mensen die de regels in de herberg niet kennen en negeren, een andere cultuur hebben, soms crimineel zijn, dan gaat de herberg kapot.
Vaste klanten van de herberg raken ontevreden en ze zoeken een andere herberg op. Pasterkamp is net als ik een bewonderaar van Hannah Arendt. Hannah Arendt brengt gradaties aan.
Biologisch niveau. “Westerlingen tonen te veel empathie. Empathie geldt slechts voor onze naasten. Ga voor rationele compassie met zicht op lange termijn consequenties, empathiewaan”, aldus psycholoog Bloom. De mens is een sociaal wezen binnen zijn of haar omgeving. Ieder mens is omgeven door ringen van solidariteit en compassie.
Deze ringen komen er op neer dat ieder mens in meerdere of mindere mate in staat is om oprechte empathie, solidariteit en compassie te tonen voor medemensen. Daarin is een zekere rangorde te onderkennen.
Ik beperk het onderscheid tot tien ringen. Ze zijn voor ieder mens en iedere samenleving verschillend, maar er is toch een zeker patroon te ontwaren, des mensen eigen. Hoe verder weg van het ‘ik’, des te minder sterk zijn solidariteit en compassie. Ik construeer tien Solidariteitsringen:
Ring 1: gezin, partner en kinderen,
Ring 2: familieleden,
Ring 3: naaste vrienden,
Ring 4: kennissen,
Ring 5: club- en buurtgenoten, bedrijfsgenoten, educatiegenoten, ambtsgenoten
Ring 6: dorps- en stadsgenoten,
Ring 7: streek- en/of provinciegenoten,
Ring 8: landgenoten,
Ring 9: continentgenoten,
Ring 10: wereldgenoten.
Binnen de ring 1 en 2, de bloedband, is sprake van natuurlijke empathie tussen de familieleden. Alle mensen daarbuiten zijn in principe vreemden, hoewel er een goede vriendschappelijke band kan zijn en compassie.
Ring 1, het gezin, is de levenssfeer waarin voelbaar wordt gemaakt dat de socialiserende mens ook voor de medemens leeft en dat zijn welzijn daarmee verbonden wordt. Hier begrijpt de mens afhankelijk te zijn van anderen, wat zin geeft aan het menselijk bestaan. Het gezin is de primaire en belangrijkste bron voor cultuuroverdracht. In het gezin worden sociale competenties opgebouwd, zoals gemeenschapszin, volharding en creativiteit.
Hier ligt een sleutel tot succes in het leven en tot aanpassing binnen bestaande normen en waarden, op weg naar goed burgerschap. Hier vindt tevens de eerste en voornaamste vorming van de persoonlijke identiteit plaats. In deze ring is de vorming van de identiteit krachtig, maar de vorming van de eigen identiteit is in de loop van het leven onderhevig aan verandering door diverse invloeden. Identiteit is dus niet statisch, maar dynamisch.
Het verandert voortdurend en wordt beïnvloed door contact met anderen, clubs, cultuur, sport, educatie en werk en kan sterk beïnvloed worden door bijvoorbeeld, echtscheiding, geboorte en ziekte. In het gezin wordt het zich conformeren aan de macht van de staat bijgebracht. Men accepteert de hegemonie van de heersende normen en waarden en het gedrag wordt daaraan aangepast naar sociaal acceptabel gedrag. Daardoor ontstaat het beeld dat iemand van zichzelf heeft, ook wel het zelfbeeld of zelfconcept genoemd. Identiteit is de eenheid van het individuele wezen, in overeenstemming met de persoonsgelijkheid.
Prof. Bloom zegt dat empathie slechts geldt voor de ringen 1 en 2, dat wil zeggen voor het gezin en de naaste familieleden. Voor de ringen 3 tot en met 10 geldt ‘rationele compassie met zicht op lange termijn consequenties’. Hier knelt het in de praktijk. We hebben empathie voor de ringen 1 en 2, maar we hebben ook empathie voor mensen daarbuiten. Dat is een misvatting, omdat we voor de ringen 3 tot en met 10 slechts rationele compassie moet gelden. Het zondigen tegen deze stelregel leidt tot empathiewaan en zorgt voor sociale problemen. Ook Paul Bloom brengt gradaties aan (net als ik.
Wij mensen stammen af van apen. Apen onderbouwen dit. Prof. Frans de Waal, hoogleraar bioloog, primatoloog en etholoog, vermaard apen onderzoeker, stelt in zijn boek ‘Een tijd voor empathie’ dat aanhankelijkheid en solidariteit van enorme waarde zijn voor onze samenleving. We stammen af van in groepsverband levende primaten die sterk van elkaar afhankelijk zijn: de apen. Binnen de groep zijn zij solidair. Apen beschermen de groep, de gemeenschap en weren indringers van buiten de groep.
Wij mensen gaan – net als apen – emotionele banden aan en we tonen gemeenschapszin. De Waal noemt ‘begrip voor anderen een kwestie van gradatie’, in feite de solidariteitsringen. Het verschil tussen empathie en compassie is niet enkel een kwestie van verschil in definitie, maar vooral een kwestie van gradatie van gevoelens en betrokkenheid die zo in de pratijk is toe te passen.
De Britse primatoloog en antropoloog Dame Jane Morris Goodall is ’s werelds meest vooraanstaande deskundige op het gebied van chimpansees. Goodall is vooral bekend voor haar 55-jarige studie naar de sociale en familiale interacties van wilde chimpansees die ze bestudeerde in Gombe Stream National Park in Tanzania.
In tegenstelling tot het vreedzame en aanhankelijke gedrag die ze had waargenomen, observeerde Goodall plotseling ook de agressieve kant van chimpansees. Ze ontdekt dat chimpansees systematisch jagen op kleinere primaten en colobus apen eten. Goodall zag de jacht van een groep chimpansees op een colobus aap. Ze isoleren de aap hoog in een boom en blokkeren alle mogelijke uitgangen, zodat een chimpansee de colobus aap gevangen kan nemen en doden. De andere apen delen het karkas met de leden van de troep, die een nederig verzoek daartoe doen.
De chimpansees in Gombe doden en eten elk jaar maar liefst eenderde van de bevolking colobus apen in het park. Deze observatie was van grote wetenschappelijke waarde en contrair aan eerdere opvattingen over voeding en gedrag van chimpansees. Goodall noemde het verrassend en tegelijk verontrustend dat dergelijke agressie en geweld zich voor doet in chimpansee troepen. Ze nam waar dat dominante vrouwen doelbewust jongeren van andere vrouwtjes in de troep doden om hun dominantie te handhaven. Ze pleegden soms zelfs kannibalisme.
Dit was voor haar een openbaring, “tijdens de eerste tien jaar van de studie geloofde ik dat de chimpansees van Gombe, voor het grootste deel, edeler dan de mens waren. Dan plotseling vonden we dat chimpansees gewelddadig kunnen worden en dat zij, net als wij mensen, een donkere kant in hun karakter hadden”. Ze beschreef de Gombe Chimpansee oorlog in haar memoires, “Through a Window: My Thirty Years with the Chimpanzees of Gombe”.
Haar revolutionaire bevindingen voor de hedendaagse kennis van chimpansee gedrag waren bewijs van de sociale overeenkomsten tussen mensen en chimpansees en voor de donkerder kanten die ook wij mensen bezitten. Gevraagd of ze in God gelooft, zei Goodall: “Ik heb geen idee wie of wat God is. Maar ik geloof in een grote spirituele kracht. Ik voel het vooral als ik in de natuur ben. Het is gewoon iets dat groter en sterker is dan wat ik ben of wat iemand is. Ik voel het. En het is genoeg voor mij”. Zelfkennis is de basis van het mens-zijn. Vanuit dat bewustzijn volgt zelfacceptatie is de boodschap die Goodall ons meegeeft.
Goodall wijst ons op fundamentele aspecten van de menselijke natuur, onze genen zoals bij onze voorvader, de aap. Ze toont aan dat de donkere zijde van ons mensen, discriminatie, moord, doodslag en oorlog voeren, blijkbaar diep in onze genen zit. We dekken het (krampachtig) toen met de dunne laag ‘beschaving’ (Sigmund Freud). Het kwaad zit in ons allen, niemand uitgezonderd, “ook gij Brutus!”. Dat betekent niet “het zit blijkbaar diep in onze genen, dus laten we ons gang maar gaan.”.
Ratio onderscheidt ons in evolutionaire zin van apen. We zijn niet altijd succesvol in ons streven naar rationaliteit, want we zijn vaak irrationeel. Onderzoek, zoals van Prof. Richard Thaler, verbonden aan de Chicago University, toont dat mensen niet altijd voor een optimale uitkomst kiezen. Thaler heeft de Nobelprijs voor Economie 2017 gekregen wegens zijn baanbrekend onderzoek en verklaringen voor irrationeel gedrag bij financiële keuzes. Het gaat daarbij om vuistregels die wij hanteren bij het maken van financiële beslissingen.
We zijn slachtoffer van vertekeningen en denkfouten. In de psychologie komt dat tot uiting in overmoed en euforie aan de ene kant en anderzijds onzekerheid, angst, schrik en paniek. Kansen en risico’s worden verkeerd ingeschat en leiden tot irrationeel gedrag[i]. De mens tracht een scherp calculerend wezen te zijn, maar kan dat slechts deels realiseren. We zijn sociale wezens met loyaliteitsgevoelens voor de eigen groep, die gradaties brengen wij aan.
Solidariteit beschrijft een gevoel van saamhorigheid. Het werkt als een bindmiddel tussen individuen die verenigd worden door een gevoel van eenheid en gemeenschap. Wij worden gedreven door groepsvorming en ‘teambuilding’ en zoals binnen iedere gemeenschap, vallen er personen binnen of buiten de groep. In het Midden-Oosten zie je dat heel sterk binnen bestaande stamverbanden.
Maar we maken soms verkeerde sociale keuzes. We halen de gradaties van De Waal, de solidariteitsringen, dooreen. De volkomen rationeel sociale mens, de ‘homo socialicus’, bestaat evenmin als de volkomen rationeel calculerende mens, de ‘homo economicus’. Ook de homo socialicus is slachtoffer van vertekeningen, denkfouten en overmoed. Zo wordt de mens heen en weer geslingerd tussen streven naar rationaliteit en vermijden van irrationaliteit. Ook Frans de Waal en Dame Jane Morris Goodall brengen gradaties aan.
Jezus Christus kende de studies van Charles Darwin uiteraard niet. En hij kende de boeken van Frans de Waal nog minder. Wat dat betreft kunnen we hem niet kwalijk nemen dat hij altruïsme (de wang toekeren, etcetera) op een voor ons nu vanuit een merkwaardige benadering interpreteert.
Maar van Pasterkamp mag men verwachten, immers verbonden aan het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie, dat hij weet dat altruïsme ‘in the end’ een soort automatische reflex is, bedoeld om de soort in stand te houden. Het behoort niet tot de ‘joods-christelijke erfenis’, maar tot onze biologische erfenis. Van Pasterkamp mag men verwachten dat hij enige kennis heeft over evolutie, u weet wel die theorie waar het Christendom slechts met tegenzin aan toegaf en waar die andere nog niet aan toe is.
Wat ik u hierboven geschetst heb komt deels uit mijn nieuwe boek “Schaft ook Nederland zich af”. Ik ben op zoek naar hoe een compassionele samenleving er uit ziet. Ik ben er van overtuigd dat een dergelijke samenleving stringente beperkingen heeft die worden ingegeven op politiek, joods-christelijk en biologisch niveau. Het gaat telkens om gradaties. Om te doorzien welke beperkingen er zijn dienen we veel beter te begrijpen wie wij mensen eigenlijk zijn. Wat voor diersoort zijn we?
Ik roep Pasterkamp en de zijnen op om dieper door te dringen in de psychologie van de mens. Welke mogelijkheden hebben we nog tegenwoordig. Welke begrenzingen moeten we aanbrengen in ons gedrag om te vermijden dat we sociaal-cultureel ten onder gaan en vermijden dat we in onze val de hele planeet meesleuren.
Ik ga voort op mijn zoektocht en hoop dat u langs een of andere weg van mijn daarover verneemt. Ik wens u allen succes en een heel goed 2020!
Hic Rhodus, hic Salta!
Frits Bosch, auteur van “Schaft ook Nederland zich af”
[1] NRC Handelsblad 24.12.19
[3] met dank aan Doorbraak.be voor deze alinea
[i] Gedragseconomie, ‘behavioral finance’ is een tak van sport binnen de economie die van toenemend belang is, zwaar leunend op psychologie van de mens in overreacties op gebeurtenissen leidend tot optimisme of pessimisme, mentale frames, ‘heuristics’.
Hier kan je reageren op onze artikelen en een inhoudelijke bijdrage leveren. Lees ook even onze huisregels.
Om te reageren dien je eerst aan te melden.
Reageer je voor de eerste keer? Registreer je dan hier.
