Het Nederland van nu – en in bredere zin het West-Europa van nu – laat zich samenvatten in twee zitten:
Je mag brutaal, onaangepast en direct zijn, confronterend – en je bereikt er geen fuck mee.
Je kunt ook geduldig zijn, inschikkelijk, beleefd; dan kun je wachten tot je een ons weegt en bereik je alsnog niets.
Polderen en de poldercultuur – Nederland is er groot mee geworden. Inmiddels draait alles vast in de eindeloze moes van overlegstructuren. Neem nu iets als een vakbond: ooit opgericht om problemen op de werkvloer bespreekbaar te maken en ook namens minder mondige mensen helder te kunnen communiceren. Inmiddels zijn vakbonden ontaard in overlegclubjes waar men eindeloos vergadert over of het gevoerde taalgebruik wel “inclusief genoeg is” en “niet te polariserend”.
Praktisch versus theoretisch
De X-gebruiker Frans Nijhof schrijft het volgende:
“Een mbo’er lost het probleem direct op. De beleidsmedewerker heeft op dat moment een plan van aanpak klaar. Voeg wat krenten van beide columnisten samen en je krijgt satire. Nee verdikkeme – het is realiteit!”
Dit baseert hij weer op het volgende:
“Hoe groter het probleem, hoe academischer de aanpak. Ondernemers weten dat al jaren. Zet je een mbo’er op een storing, dan draait het systeem voor de lunch weer.
Zet je een beleidsmedewerker met drie masters op datzelfde probleem, krijg je een beleidsverkenning, een multidisciplinair overleg en een rondetafelgesprek.
Als ondernemer kijk je naar uitkomsten, al die consultancy kon niet voorkomen dat de woningmarkt vastliep, de zorg vastliep, de stroom uitviel, de stikstofcrisis escaleerde, de Groningers wachtend oud werden, de Belastingdienst implodeerde en de toeslagenaffaire tot een historische vernedering leidde.
U bent geen klant van de staat. U bent geen gebruiker, geen abonnementhouder, geen ‘casus’. U bent mede-eigenaar van de hele tent. Kinderen verdwijnen in systemen die niemand bestuurt, wetten worden doorgedrukt zonder debat, uw data zwerven door overheidsclouds als gratis monstersnoep en wij maar klikken op ‘akkoord’. Dit is de staat. En u bent geen klant. U bent aandeelhouder, eigenaar, medeoprichter, belastingdonor en grondwet dragende levensvorm. U hoeft geen toestemming te vragen om kritiek te hebben. U mag brutaal zijn. Niet onbeleefd, maar wakker. Onaangepast. Volhardend. Stel vragen waar niemand op zit te wachten.”
Pijnpunten
Wat hier staat is totaal herkenbaar. In mijn werk als commissielid en gemeenteraadslid, heb ik die rol altijd op me genomen. De kritische vragen stellen die niemand stelt, op de pijnpunten drukken waar het niet ‘beleefd’ is om op te drukken. Want ik weet dat de kiezer wel met die vragen zit.
Heeft het me verder geholpen? Mwah. Het is meestal toch: glas, plas, pas. Een individu kan de totale bureaucratie niet veranderen. Maar intussen bewegen we met zijn allen wel dichter naar de afgrond. Iedereen ziet en voelt dat de bestaande bureaucratische hiërarchieën vastlopen, maar in de praktijk is het toch ‘blame the messenger’ en zelfs: ‘shoot the messenger’.
‘Democratische controle’, ‘volksinspraak’, ‘transparantie’ en ‘participatie’ zijn mooie woorden, maar in de praktijk koop je er niks voor.
Nieuwe bestuurscultuur
Kijk maar naar de praktijk: nadat de coalitiepartners Pieter Omtzigt wilden wegpromoveren, riep Kaag om een ‘nieuwe bestuurscultuur’. “Hier scheiden onze wegen”, zei ze zelfs. Om even later met Mark Rutte verder te gaan met hetzelfde kabinet. Rond dezelfde tijd kregen we de mondkapjesdeal. Sywert van Lienden werd opgeofferd om naar het volk toe voor de vorm een statement te maken tegen de graaicultuur. Maar tegelijkertijd kon Hugo de Jonge als Minister miljarden kwijtraken en nadien Commissaris van de Koning in Zeeland worden. De les is: Waarheidsvinding loont niet, het zijn van de kritische stem loont niet. Je begint als volksvertegenwoordiger en even later mag je maaltijdboxen verkopen.
Een voorbeeld uit mijn eigen loopbaan als commissielid in Arnhem: het tragische verhaal van de stadslandbouw. Een commissie van meer dan twintig mensen – bestaande uit het college, gemeenteraadsleden, landbouwhobbyisten en professionele boeren (waarvan een deel inmiddels subsidie ontvangt) – praten elkaar op het stadhuis twee avonden naar de mond over hoe fantastisch duurzaam boeren is. Een boer merkt echter op dat het financieel niet rendabel is en dat hij zelfs met subsidie in de verte niet hetzelfde rendement haalt als met een marktconforme aanpak. Wordt overheen gepraat, mag nauwelijks tot niet worden benoemd. Men steekt nog een lofrede af over de goede intenties. En zo trekt het circus verder.
De gewonnen levensles
Dus heel leuk, wat in het aangehaalde gezegd wordt, over onaangepast zijn, helder communiceren en confronterend durven zijn. Op 18 maart 2018 schreef ik op TPO reeds het volgende in één van mijn columns:
“Ik schrok op van wat ik las in Keep the Aspidistra Flying, in 1936 geschreven door George Orwell:
‘He lay awake, aware of his own futility, of his thirty years, of the blind alley into which he had led his life.’
Het is niet alsof ik de kritiek op het liberalisme niet begrijp. Liberalisme gaat uit van een winnaarsmentaliteit, die zich echter niet uitbetaalt voor wie niet is opgenomen in het juiste netwerk. Nederland heeft een aantal knooppunten van macht en informatie: dit zijn de communicatiekanalen waarin mensen naar invloedrijke functies worden opgestuwd en waarin het bepalende taalgebruik wordt afgestemd. Wie niet in de kern van dat netwerk zit maar toch op de poort beukt, wordt gewoon genegeerd. ‘De aanhouder wint!’ krijgen we te horen, maar men vindt de aanhouder slechts irritant. Als een rondzoemende vlieg die weigert te sterven.”
De Deense filosoof Søren Kierkegaard voerde het beroemde motto: “Doe het, of doe het niet – van allebei krijg je spijt.”
We kunnen dit adagio nu opwaarderen tot:
Wees aangepast of wees onaangepast – van allebei krijg je spijt.
Tot slot: steun Sid via BackMe. En help om dit soort realistische publicaties blijvend mogelijk te maken! En schrijf u in voor Sids nieuwsbrief!
Hier kan je reageren op onze artikelen en een inhoudelijke bijdrage leveren. Lees ook even onze huisregels.
Om te reageren dien je eerst aan te melden.
Reageer je voor de eerste keer? Registreer je dan hier.
